Dlaczego samopoczucie w poniedziałek i po urlopie zawsze jest obniżone? Odpowiada za to efekt kontrastu

Zapewne zauważyłeś, że powrotom do pracy po weekendzie czy urlopie nigdy nie towarzyszą entuzjazm i zapał do działania, a wprost przeciwnie na ich miejscu pojawia się brak motywacji, pogorszony nastój i ogromna niechęć do wrócenia do obowiązków. Jest to jeden z częstych błędów poznawczych zwany efektem kontrastu.

Efekt kontrastu - co to jest?

Efekt kontrastu to błąd poznawczy polegający na umniejszaniu lub powiększaniu cech danego przedmiotu/osoby poprzez zestawienie go z obiektem znajdującym się po przeciwnej skali. Zatem oceniamy aktualną sytuację na podstawie zestawienia jej z inną, na tle której, wypada ona niekorzystnie. Zobrazujmy to przykładami.

Zobacz: Heurystyki, czyli o tym, jak Twój mózg chodzi na skróty

Efekt kontrastu - przykłady

Z efektem kontrastu spotykamy się właściwie każdego dnia i w każdym zawodzie. Jako że prowadzi do wydawania niesłusznych ocen i osądów warto być świadomym jego działania.

Doskonałą namiastką tego, czym jest efekt kontrastu jest powrót do pracy po świątecznej przerwie. W zestawieniu z mile spędzonym rodzinnym czasem, zawodowa rzeczywistość wydaje się być szara i mniej atrakcyjna, dlatego w ten dzień pracownikom zwykle towarzyszą obniżony nastrój i złe samopoczucie.

Zobacz: Jak działają mechanizmy obronne ego?

Kolejny przykład? O tym, czy zostaniesz przyjęty do pracy decydują nie tylko Twoje doświadczenie i kwalifikacje, ale i fakt, kto był wcześniejszym kandydatem. Jeśli ktoś, kto wypadł niekorzystnie, masz szczęście, gorzej jeśli to Ty wypadasz słabo na jego tle. Efektem kontrastu mogą kierować się także nauczyciele w szkole. Jeśli po serii dobrych wypracowań trafia się gorsze, jest ono ocenianie mniej korzystnie niż gdyby nauczyciel trafił na nie po kilku naprawdę fatalnych egzemplarzach.

Analogiczna sytuacja ma miejsce, gdy w ławce siedzi dwóch uczniów - jeden uczy się dobrze, drugi bardzo źle. Ten pierwszy może być oceniany bardzo optymistycznie, mimo tego, że w rzeczywistości jest przeciętny, ale na tle swojego kolegi po prostu lepiej wypada.

To jeszcze nie koniec, efekt kontrastu może wpłynąć także na podejmowanie ważnych życiowych decyzji. Jeśli wcześniej byłeś w związku z osobą pijącą, bijącą i zdradzającą, nowy partner, który "tylko" pije weekendowo może wydawać się księciem na białym koniu, choć w rzeczywistości wcale nim nie jest.

Efekt kontrastu - jak mu nie ulegać?

Kierując się efektem kontrastu można podjąć decyzje, które będą krzywdzące dla nas samych lub innych (np. w przypadku uczniów), dlatego watro go unikać. Jak? Po pierwsze należy być świadomym jego istnienia. Po drugie, spróbować interpretować zjawiska w oderwaniu od wcześniejszych zdarzeń.